Ош Юмын ÿдыржö, тылат чапмур!

Марий ешыште ÿдыр шочын. Куанаш але… Пöръеҥ кокла гыч шукынжо, мутат уке, нерыштым кадыртат, ынде чыте веле: пашаште я уремыште вашлийме йолташ-влак «бракодел» манме шомакетым коршаҥге семын пижыктен пуаш ваҥенак шогат. Сыре ит сыре. Тидым эше чыташ лиеш. Шарналтыза историйым! Ожно ÿдырамашым (ÿдырым) айдемыланат ышт шотло, руш кугыжан «по мужским душам» манме законжо почеш ÿдыр шочшылан эсогыл мланде пайым пÿчкын пуэн огытыл. Тудо так яра логар, арам логар… Азанек колен гынат, утыжым ойгырен огытыл, «Юмо пуэн, юмо налын» манме дене серлагеныт. Кызыт ме, ава-влак (мый марий ÿдырамаш-ава нерген ойлем) ÿдыр шочмылан утларак куанена. «Ы-ых, ик эрге олмеш лучо кок ÿдыр лийже ыле» манмым ик гана веле огыл колалтын. Молан?

Амалым умылтараш йöсö огыл: кызыт тÿняште мо ышталтеш?! Шолыштмаш, ужалымаш, оксалан кöра эргына-влакын логарыштым пиктат, нöргö кап-кылыштым эмгатат, пуштедат. Корнысо аварийлаште кÿртньö ора йымак пызырналтыт. Шояк аракаже, наркотикше, спайсше, СПИД-ше-можо – рвезе-влак самырыкынекак колат. Марий аван але вес калыкын эргыже – огыт ойыркале. А сарже: Кугу Ачамланде сöй, Афганистан, Чечня! Кугыжаныш тöра-влакын приказыштым шуктен, салтакыш луктын колтен, мыняр маривате шÿм-чон падырашыжым йомдарыш?! Пытартыш кечышт марте эргышт омешышт кончат… А таче Украиныште мыняр чапле хлопцы-шамыч да молат вуйыштым пыштат!

Сандене маривате ÿдыр шочмылан йывырта. Ӱдыр – тыныслыкым кучышо: сурт коклаште полышкалышылан, кид кандарышылан шотлалтеш. Тувыр-йолашым мушкеш, кочкаш шолта, арулыкым куча; марлан кая гынат, ача-ава деч торлаш ок вашке, воктеныштак лияш тырша: нунышт черланен колтат я иктаж-могай полыш кÿлеш – тыманмеш куржын (але кудалын) толеш. Ӱдыр содыки пушкыдырак кумылан. А эрге? Тидын шотышто марий калыкмут келшен толеш: «Ӱдырым налше рвезе аван огыл».

Ялыштына Маня кува ила ыле, кум-ныл ий ончыч ÿмыржым шуктен колен колтыш. Изиракем годым авамын ойлымыжым колынам: «Маня, кеч ик ÿдырымат шыч ыште. Шкаланет йöра ыле». Тунам изи ушем дене тиде ойым пешыжак умылен омыл. Марлан лекмекем, мый пошкудыжо лийым, шоҥгемме велешыже öкынен ойлымыжым ятыр гана колаш логалын. Ынде шкежат ийготым погымек умылем: ÿдырамашын ты тÿняште эн кугу порысшо – азам ышташ! Азам ыштен, марий калыкын чотшым шукемдаш, тÿня мучко шараш; кузе ÿян мландеш шындыме нöргö пушеҥге шошо еда кушкын, ужаргале-лай лышташлажым шара, тугак марий ÿдырамаш-влак ÿмбала-ÿмбала йочам ыштышт.

Маня кувам умылаш лиеш, ожно ÿдырвуя азам ыштен ончы-ян! Еҥ-влак коклашке кеч солыкым чурийышкет сакалтен лек. Тыге улмаш. Эше ожнырак капка меҥгым тегыт дене йыген коденыт. Намысленыт, игылтыныт, воштылыныт. Тыге ÿдыр дек каче-влак корным монденыт. Кызыт, юмылан тау, ава-шамыч вес семын шонат: ÿдырышт мÿшкыраҥын гын, кид гыч кучен, больницышке але (эшеат лÿдыкшыжö) локтызо кува деке азам кудалтыкташ огыт наҥгай. «Ыште-ыште, ончаш полшена-а», – маныт. Чыланжак огыл гынат, шукынжо уныкалан куанат. Мый гын тыгай ава-влаклан таум ойлем. Мут толмашеш, 2014 ийыште Марий Эл мучко 27 ÿдыръеҥ, шкет ава пÿрымашым ойырен, икшывым кушташ кугыжаныш полышлан эҥерта.

Умбакыже лиеш...

Автор: Лидия Семёнова, Российысе журналист ушемын еҥже.
В.К.Тимофеевын «Марий пöрт» сÿретше, 1920 ийла.