Коваем шарналта сар пагытым….

С бабушкой+_0_0.JPG Эше 2015 ийыштак «Бессмертный полк» акцийыш ушнымо шуын. Тунам кугезе кочамын портретшым кычал ончышым. Авам, ковам деч йодыштым. А картычке аралалтын огыл. Тунам сниматлалташыжат шагал сниматлалтыныт, да эше ожно пӧртышт йӱлен...

1937 ийыште Кужэҥер район Чодраялыште (Руш Шой могырышкыла) шочшо ковам, Антонина Степановна Москвина (Степанова), сар тӱҥалме годым ныл ияш лийын. Тудо кызыт изажым сарыш ужатымым шарна. Изаже, Иван Степанович Степанов, 1942 ийыште сарыш каен да тиде ийынак йомын.

«Шарнем, изам гармоньым шоктен-шоктен, кудывечысе пу артана йыр кум гана пӧрдын савырныш. Мурен-муренак, кугорныш лекте. Мыйым кайымыж годым шӱльӧ мешакыш шынден кодыш. Вара окна гыч эскерышым...» – каласкала 82 ияш поро коваем.

Тунамак, 1942 ий мартыште, сарыш кочамын ачажым, Харитон Иванович Москвиным, Кугу Ачамланде сарыш ужатеныт. Горький ола гыч 1942 ий октябрьыште каен. Пелашыже – Прасковья Михайловна Москвина (мыйын кугезе ковам) – серышым шуко колтен, тольык вашмутшо гына ик ганат толын огыл…

1943 ий февральыште кугезе кочам шкежат йомын…

1948 ийыште тудым кугезе ковам кычалын, военкоматыш миен, кӱлеш кагазымат возен. Но...

А сар жапысе ял илышым ковам таче тыгерак шарна: «Авам ден ачам мыйым шоҥгырак ыштеныт: авамлан 50 ий лийын, ачамлан – 67 ий. 17-ше йоча лийынам. Но тынар гыч визытын веле илен кодмо. Тыге сар годым ачам шоҥго лийын. Сандене ялеш кодын, колхозышто пашам ыштен. Ӱдаш коштмыж годым изишак уржа пырчым пуат ыле. Тудым авам мушкын, коштен, пошкудын кид вакшешыже йоҥыжтен. А ме писте лышташым, коншудым погенна. Вара авам, чыла тидым уржа дене варен, пучымышым шолтен. Теве Кузьман куван нимажат уке ыле. Шоло шӱмым погат, мушкыт, коштат, кид вакшеш йоҥыжтат да шолтат ыле. Кисель гай настам кочкыт. Но тиддеч вара тӱге лекташ неле лийын».

Антонина Степановна ешара: «Шошым авам шӱшö пареҥгым пога ыле, мушкеш – адак кочкыш. Тудым Куженер район Чодраял гыч Параньга район Матародыш миен, ведраш оптен, вачыш вӱдварам сакен конденыт. А сар пытыме годым икымше классыште тунемынам. Нуръял школ гыч "Война пытен!" кычкырен, куанен толна».

Ковам аваже Анна Васильевна Афанасьевнан тунамсе йӧратыме мурыжым шарна:
Кӱнчыла вондемат пӧрдеман-пӧрдеман,
Ургыш вуемат пӧрдеман-пӧрдеман,
Сапанем вурсаш тӱҥалеш гын,
Большой Шернурышкем дуй-дуй.