Еш йӱла. Пиал – икте-весым аклымаште

Ешым погымо. Илыш эркын шке корнышкыжо возеш. Кузе умбакыже илыш эрта? Мом пӱрымаш деч вучыман? Ончылгоч палаш лиеш гала?! Лач ончыкылыклан планым ышташ, эрласе кече нерген шонкалаш лиеш. Тыгодым самырык-влаклан темлыме шуэш: лийза шке тукым деке лишкырак да икте-весым умылаш, аклаш полшышо еш йӱла-влакым шуктен шогыза.

IMG_5964+.jpg

Пӱртӱсым эскерен ончаш гын, ужат: пушеҥгын вожшо виян гын, ӱмыржат кужу лиеш, тудым нимогай тале мардежат ок сӱмыре. Еҥ-влак коклаштат тыгак. Виян да келге вож пеҥгыдын куча. Садланак еш куаным кондыжо, пиалан лияш манын, акрет годсо йӱла-влакым аралыман, у йӱламат шонен муаш лиеш.

Таче психолог-влакын ешым кучымо, пиалан лийме шотышто шуко сай темлымашышт уло. Ой-каҥаш-влакым шымленрак ончалаш гын, шукыж годым негызше - тошто йӱла гыч. Мутлан, кузе лийман лишыл еҥ-влак кокласе вашумылыдымаш годым? Тошто йÿла шижтара: икте кутыра гын, весе колыштшаш. Пӧръеҥ ойлымо годым ӱдырамаш шып лиеш.

Пӧръеҥат ӱдырамашым колышт моштышаш. Ожно икте-весе ӱмбаке йӱкым кугемдаш тоштын огытыл. Поснак ешыште икшыве шочын гын, йоча ончылно осал мут дене пелештен, тумам тарватен огытыл. Ялысе колхозник ешыште шочын-кушкынам гынат (ешыште вич икшыве лийынна), ава ден ачан вурседылмыштым ик ганат ны колалтын, ны ужалтын огыл. Очыни, ава-ача коклаште умылыдымаш южгунам лектын, но мыланна ончыктен огытыл. Теве тыгай ешыште йоча-влак таза, ласка чонан кушкыт.

Ме ынде палена, вурседылме-каргашыме, кредалме коклашке логалше йочан лывырге энергетикыже лунчырга, икшыве чӱчкыдын черланаш тӱҥалеш. Шукыж годым кочмо шумыжо йомеш, мӱшкыржö коршта, а вара пагар, шоло чер пижеш, нервыже тарвана, шинчаже чӱчкаш тӱҥалеш, тӱкнен кутыра… Пален лийза, икшывыдан тыгай чер-влак палдырнат гын, тугеже марий ден вате эн ончычак шке коклаштым шымлышаш улыт.

Кызыт ончетат, вате-марий икте-весыштым йӧршын колыштын огыт мошто. Кажне шкенжым эн тале улам манын шотла, садлан сырымышт годым кӧ кӧжым чотрак карен сеҥа манын толашат. Пуйто таҥасымашыште улыт. А чыла чынже – ваш колыштын моштымаште. Уке гын, кушеч палет: мом тиде татыште пелашет шона?

Еш илыш вашумылымаш дене виян. Чынже денак, ала тыматлын, эплын колышт лектат да вурседылше еҥжын кумылжат лывырга. Айдеме, ойжым пагалымым, шотыш налмым шижмек, вашке лыплана. Тыге пелашет шкенжын кӱлешлыкшым шижеш. Тидын годым калыкмутым ушештарыме шуэш:
• Осал мут осал пашам ышта.
• Йылме ок туныкто гын, илыш туныкта.
• Мут кӱзӧ дечат пӱсӧ.

Да, йӧратымын кере мутшым йот еҥын осал мутшо деч колаш нелырак. Тудо чонышкак возеш да огеш мондалт. А еш пиалым пеҥгыдемдаш эреак шоныман, садлан шарныман, кажне торжа шомак еш пиалым шырпешта веле.

Поро йӱла еш пиалым аралаш полша. Тыгайжым шкеат шонен муаш лиеш. Мутлан, ӱстел йыр пырля чӱчкыдынрак погынен, ваш шинчашке ончен мутлананаш. Тидлан жап ок сите!? Тугеже кажне арня мучашыште каныш кечын ӱстел йыр але пушкыдо диваныш шинчын (тыгодым нимогай телевизор, компьютер чÿктымö лийшаш огыл) ласкан кутыралташ: «Кузерак арня эртыш, мо сайже, мо удаже лийын…». Тидым йӱлашке пурташ кӱлеш. Тудо сай лектышыж дене куандара:
- ваш-ваш колышташ (черет дене ойлаш) туныкта;
- кажне еҥым колыштмаш - иктöр праван улмым ончыкта;
- ешыште кажныже шке кӱлешлыкшым шижеш;
- йочалан пеҥгыдырак лияш полша, тудо шонымыжым луктын каласаш тунемеш;
- чыла увер дене палдарымаш икте-весылан ӱшанымашым ончыкта.

Еш сомылкам пырля ышташ пайдале. Мутлан, тачат порын шарнем: еш дене погынен, У ий пайрем вашеш пельменьым ыштенна. Йоча годым пайремжымат тунаре вучымо огыл, кунар пырля пельменьым ышташ вашкыме. Вет тунам ачанат мемнан дене шогылтын - тыгайже моткоч шуэн лийын, молгунамже эре пашаште тыршен.

Молан пайремлан пелменьым кевытыште налаш? Вет кызытат тудым шке кид дене ышташ лиеш. Але ешыште эн йӧратыме когольым, салатым пырля ямдылаш огыл? Шке кид дене пӧлекым келыштарымаш, ече дене пырля мунчалтымаш, йӱштылаш коштмаш, куржталмаш але малаш вочмо деч ончыч яндар южыш лектын шӱлалтымаш... Шуко сай амалым муын, икте-весылан кумылым нӧлташ тыршаш кӱлеш. Еш пиал икте да тудым кажне кечын пырчын-пырчын погыман.

Автор: Ираида Степанова.