Ош Юмын ÿдыржö, тылат чапмур!.. Шочын ÿдыр. Лÿмым пуыманыс!

Шочын ÿдыр. Лÿмым пуыманыс! Ожно айда-лийже лÿмым тушкалташ вашкен огытыл, а эн сылныжым, ныжылгын йоҥгышыжым, лач марий ÿдырын койышыжым почын пуышо лÿмым ойыреныт: Аксыле, Ошпалче – куэ гай ош мотор-шамыч; Емыш – саска, чодыра емыж гаяк ах! чевер, тамле; эр кече гай Ирга; Алтынай – ракш ÿпан, «алтын» («шöртньö») манме вел шуэш, а шöртньыжö – Окавий; Кецеви – «кече» + «вий»; Кунавий, тый ешым аралыше улат; Урвика – умылышда докан, ур гаяк чулым; кÿ гай пеҥгыде Кивий; Шочынава тылат шке шочмо палыжым шынден гын, тугеже тылат Менсыле лÿм келшен толеш; пеледыш гай Чачай, Чачанай, Чачий, Чачук, Чачука; виян да патыр Айкавий, Маркива, Пайгалче, Сулвий, Тоймалче, Эдавий.

Кызыт илыш вашталтын. Телевизор дене тÿрлö киносериалым ончен, маривате-влакат шочшыштлан актрисе, киносо героиня-влакын лÿмыштым пуэдат: Диана, Матильда, Мальвина, Элеонора – южыштын лÿмыштым ойлымо годым йылме тугалт кая, шонет. Тунар шочмо марий йылмылан йот. Ик «Санта-Барбара» сериал гына мыняр йот лÿмым кÿсынеш пöлеклыш?! Шонен öрат.

Марий тÿняште кодшо курымын 90-шо ийлаштыже, калыкын шамже почылтмо гутлаште, сай савыртышын свидетельже лийна. Йошкар-Олаште илыше марий интеллигенцийын ончылъеҥже-влак: Геннадий Гордеев, Владимир Козлов, Вячеслав Созонов, Геннадий Сабанцев, нунын почеш моло самырык – шочшыштлан марий лÿмым пуэдышт, тыге мондалтше марий лÿм-влакым пöртылтышт: Айвика, Эрвика, Ирга, Талвий. Тунам, шарнеда чай, ача-авам вурсышо-шамычат лектыч: «Мом ыштылыт? Шочшыштын пÿрымашыштым молан локтылыт? Нуным вес калыкын йочашт-влак мыскылаш, воштылаш тÿҥалыт…» А уке вет! Мöҥгешла, нине ÿдыр-рвезе моло иктаҥашышт коклаште ончылно веле лийыч, нунылан кызытат чÿчкыдынак кумда корно почылтеш. Шкештат лÿмышт дене кугешнат: тÿрлö калыкын шочшышт коклаш логалмеке, у палымышт-влак, руш йылмылан келыштарен, нуным Ян, Вика але вес семын лÿмдат гын, шкеныштын тичмаш марий лÿмыштым шарныктыш огыт öр.

Кече кÿшыч шыргыжеш,
Марий ÿдыр ошкылеш.
Йÿксö гае кап-кылан,
Пеш мотор марий лÿман.

Йылдыр, йылдыр Йылдырвий (Шернур вел поэт Иван Бердинскийын аваже Йылдырвий Арслановна лийын - авт.)
Чинче, чинче Чинчывий
Саскавий ден Чачавий,
Унавий ден Элевий,
Салика ден Айвика,
Орина ден Марина.
Поро, ныжылге, шыма,
Марий лÿм кугезына, –
мурат Оршанке вел Кугунур гыч Марина Садова ден Люда Помогаева. Тиде мурым нуно икымше гана моткоч нöргö ийготан улмышт годым йоҥгалтарышт. Муро калык коклаште писын шарлыш, йöратыме мурышко савырныш – тидыже моткоч сай, ÿшаным пуышо палыс: тугеже самырык-влаклан тошто лÿм-шамыч келшат, муро кышкарыш, шижыда, кузе лачымын возыныт.

Мужедме семын икмыняр ий ончык ончалын каласыме шуэш: ала илен-толын, кызытсе самырык-влак шкеныштын шочшыштлан кугезе коваштым лÿмыштым пуаш тÿҥалыт?

Умбакыже лиеш...

Автор: Лидия Семёнова, Российысе журналист ушемын еҥже.