«Ме кугезе кочана-кована-влакым жаплышаш улына. Нунын лӱмыштым, талешке койышыштым пагалыман, аклыман да эреак шарныман. Нуно мыланна эрыкым пуэныт, пиалан ончыкылык верч шкеныштым чаманыде кредалыныт. А таче «Ший Талешке» фестивальлан кöра шкенан ялыште, районышто шочын-кушшо тале еҥ нерген гына огыл, а пӱтынь республикысе герой-влак дене палыме лийына», - ойла Олеся Попова, «Ший Талешке 2015» конкурсын тӱҥ сеҥышыже (абсолютный чемпион).

2015 ий 24 апрельыште Марий Кугыжыныш университыште «Ший Талешке» фестиваль эртен. Тудо Кугу Ачамланде сарыште сеҥымылан 70 ий теммылан да Марий талешке кече пайремлан пöлеклалтын.

Фестиваль тӱҥалтышыште республикын тӱрлö школжо гыч толшо тунемше ден туныктышо, уна-влак сарыште вуйым пыштыше салтак-влакым шып шарналтеныт. Тиддеч вара Республикысе марий тӱвыра рӱдерым вуйлатыше Валерий Григорьев ден студент-влак марий талешке-влакын памятникышт воктеке пеледышым пышташ каеныт.

А иквереш чумыргышо-влаклан Марий Эл Республикысе тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве деч саламмутым министерствын специалистше Ольга Веденькина каласен.

Фестиваль конкурс семын лийын. Презентаций сынан проектым 11 тунемше арален. Нуно шке кундемысе герой нерген кугешнен ойленыт. Кажныже шуко материалым поген, компьютер полшымо дене сöрастарен. Шкештат, я салтак вургемым, я марий тувырым чиен калык ончыко лектыныт.

Теве Параньга район Пумарий школ гыч тунемше-влак шке велышт гыч сарыште лийше ӱдыр-влак дене палдареныт. Тунемше-влак, тошто марий вургемым чиен, гармонь почеш салтакыш ужатыме мурым йоҥгалтареныт. А шинелян ӱдыр-влак ныжыл сем почеш шарнымашым каласкаленыт.

Йоча-влак шкеныштым чолган кученыт. Вет залыште вий-куатым, полышым пуышо туныктышышт, йолташышт лийыныт. Мутлан, Воробьевмыт ешге толыныт, икшывыштлан эҥертыш лияш манын. Да, тыге кугурак-влак шке тукымыштым пагалымашым ончыктат.

Конкурсын тӱҥ ужышыжым пытарымеке, тунемше ден туныктышо-влак «Сеҥымашын акше» йыргешке ӱстелыште мутланеныт. Йоча-влаклан ушыштым пудыратылаш Марий тӱвыра рӱдерын пашаенже-влак полшеныт, тӱрлö йодышым пуэденыт. Ӱдыр-рвезе-влак мемнан элысе партизан-влакын лӱмыштым шарналтеныт, сеҥымашыш пыштыме надырышт нерген пален налыныт.

Йыргешке ӱстелыштö мутланыме жапыште жюри конкурсым иктешлен. Т.Е. Евсеев лӱмеш калыкле тоштерын пашаенже-влак Константин Свечников ден Дмитрий Байдемиров да Марий кугыжаныш университетысе Калыкле тӱвыра да тӱвыра-влак кокласе кыл институтын доцентше, историй науко кандидат Лидия Москвина, йоча-влакын проектыштым ончен, ик ойыш шуаш тыршеныт. Тунемше-влакын погымо материалыштын нелытшым, тудым сöрастарымым да калык ончылно шкем сайын кучымыштым онченыт.

Жюрин иктешлымыж почеш, 3-шо верыш Морко район Коркатово лицейын тунемшыже Мария Дементьева «Тендам шарнаш тӱҥалына» паша дене лектын, 2-шо верым У Торъял район Тошто Торъял кыдалаш школын тунемшыже Анастасия Мамаева «Ме нуным эре шарнена» паша дене налын, 1-ше верым Шернур район Совет Ушем Герой А.М. Яналов лӱмеш 1-ше №-ан кыдалаш школын тунемшыже Кристина Рукавишникова «Мыйын кугезе кочам» паша дене сеҥен. А чылаштым ончылтен Параньга район Пумарий кыдалаш школын тунемшыже Олеся Попова «Шинелян ӱдыр-влак» паша дене. Тудо абсолютный чемпион лӱмым сулен.

Конкурсыш ушнышо-влаклан сертификатым, а сеҥышыш лекше тунемше-влаклан грамотым да шарнаш кодшо пöлекым кучыктеныт. Фестивальым мурызо, Марий тӱвыра рӱдерын пашаеҥжн Лариса Сидоркина сылне муро дене мучашлен. Шӱшпык гай йӱкшö дене уло залым сымыстарен.

«Ший талешке» фестиваль годымак «Салтакын солыкшо» акций эртен, но тудо але мучашлалтын огыл. Кумылан еҥ-влак материалыш салтакын фамилийжым, лӱмжым, ачалӱмжым, сарыш кайыме, колымо, йоммо ийым, воин званийым да суаптарым тӱрленыт. Южыжо марий тӱр дене солыкым келыштарен. Материалым посна тӱсаным ойыреныт: сареш вуйым пыштышылан йошкарге, сареш йомшылан ошо, сар деч вара колышылан ошалге канде солыкым кучылтыныт. Тиде акцийыш кумло утла паша пурен. Солыкым эше 9 май марте Марий тӱвыра рӱдерыш кондаш лиеш. Вара тӱрлымӧ солык-влакым иктыш урген, кугу тистым Т.Е.Евсеев лӱмеш тоштереш вераҥдат.

Палемдыман, фестивальыш толшо-алаклан Рӱдерын ямдылыме фильмжымат ончаш пайдале лийын. Тудо Марий кундем гыч сарыш кайыше да Сталинград кредалмаште увер деч посна йомшо салтак-влак нерген каласкала.

Фестивальым Республикысе марий тӱвыра рӱдер эртарен. Кугу полышым Марий Эл Республикысе тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто, туныктыш да шанче министерстве-влак, Марий кугыжан университет пуэныт.

Ӱшаныме шуэш, тыгай фестиваль вес ийынат лиеш, а талешке-влак нерген шымлаш кумылан-влак шукемыт.

Автор: Дина Коновалова, МарГУ,
«Арслан» этнокультур интернет-журналын практиканткыже.

• Центр марийской культуры
• Марий тӱвыра рӱдер

Икымше лаштыкыш пöртылаш>>>