Еш йӱла рубрике: Ӱдыр йӱктымаш

«Саскавий» марий ӱдырамаш ушем эше ик у тӱҥалтышым ышта. У лаштык гоч тендам, журналым лудшо таҥ-влак, еш йӱлам шымлаш ӱжына. Тыште лишыл жапыште Кужэҥер, Шернур вел марий еш йӱлам ончал савырнена.

Шоналташ гын , йыр ончалаш гын, XX курымышто могай еш лийын да тачысе жапыште могай еш- влак улыт – ойыртемже моткочак палдырна. Илышат да калыкшат пеш чот вашталт толыт, кугу толкын гае кумда тӱня уэмеш, да чылажат вес сыным налеш. Тидын деч нигушкат кораҥаш, шылаш огеш лий.

Айста шоналтена, молан айдеме шочеш да молан ила ош тӱняште? « Мый шочнем» манын, нигӧат ош тӱняшке огеш тол. Мемнам шочыктат. Вара йолӱмбаке шогалтат да илышышке луктын колтат. Илен-толын, меат ала-кӧм шочыктена, ончена, куштена, илышышке луктына. Тукымым шуяш Юмо кӱштен, тыгак лийже манын, тудо мотор сынан ӱдырамашым да виян пӧръеҥым шочыктен. Ынде чыла илыш тидын йыр пӧрдеш.

Кеч-кунамат айдеме сайын илынеже, чонлан келшышын. Илыш эреак куандарыже манын , вара кузе лийман? Ме шарнена, коча-кована-влак могай неле-йӧсӧ гоч эртеныт. Шужен , неле пашам ыштен, кылмен орланымышым… А лийын мо нунын куанышт?

Таче калык шужен огеш иле – вольыкымат, сад-пакча кӧргымат шке вий дене ончен кушта, кевытлаштат шуко сату, чийышаш вургемат ситышын – кыне але йытыным ӱдыде илат гынат, вургем дечын посна огыт код. Вара кызытше эре куанен гына илат мо?

Очыни, ожныжат куанаш амал лийын, да тенийжат кумыл волен каяш амал шуко лектеш. Кеч-могай илыш лиеш гынат, айдемылан эн тӱҥ эҥертыш – тиде еш!
Еш шомакыште моткоч шуко йыжыҥ уло. Тудын келгытшым ешын шочмо пагытше гычак лончылыман.

Ӱдыр ден каче ваш йӧратымашым шижыт гын, вашкылым чоҥаш тарванат гын, нунын йырышт шырт вияҥаш тӱҥалеш. Лачак тудым саска сорта тул гаяк арален моштыман. Тудын шолгымыже тукым вожге, ончыкылык эртышаш корныге ик шӱлышан лиеш гын - еш пеҥгыде лиеш. Тукымын курымла дене кумалын илыме «эгрегорже» йымалан вий дене да аралтыш дене илаш йӧн лиеш.

Акрет годсо марий еш йӱла чоткыдо лийын. Илышын шере-кочыжым палыше кугурак -влак чыла шотым эскерен шогеныт. Шуко йӧра-оййӧрӧ-влакымат , самырык ӱдырын, качын тукымымат, ыштен-кучен моштымымат ужын, колын, иктешлымашым ыштеныт. Могайрак вара лийын еш йӱла, айдемын чон шепкаже кузе вияҥын шоген, могай аралтышым кучылтыныт да кузерак вӱчкен-вӱчкен ашненыт еш пиалым?

Чынак вет, пиалан еш илыш йӱр гай кӱшычын волен ок воч, оксамат пыштен пиалым налаш огеш лий. Тудым эн куанле сескем гаяк арален куштыман, йӧратен ашныман.

Ава-ача шке шочшыт верч Юмын ончылно мутым кучат. Садланак изинекак икшывым илышлан туныктен шогеныт, сапым колтен огытыл. Икшыве кушкын шумеке, туныкташ вараш кодат.

Ӱдыр-каче ваш йӧратенак шынденыт гын, тунам коклашке пураш ок лий, пӱрымашым пудыртет ман ойленыт. Ончыклык еш пиалан лийже манын, чыла йӱлам радам дене шуктеныт. Да икымше татше – ӱдыр йӱктымӧ йӱла.

Самырык-влак шке коклаштышт ваш кутырен келшеныт гын, качымарий шке ава-ачажлан тиде нерген шижтара. Нунышт саде увер дене келшат гын, ешыште ямдылалтмаш тӱҥалеш.

Изарнян кастене ӱдыр йӱкташ эн шотлан толеш. Каче пелен ачаже, тулар да тулаче але пураш вате тичмаш киндым, аракам налын каят. Ӱдырын суртыш пурымеке, толмо амалым важмалдыкын каласат. Мутлан «тунам кычалына, ала тыште ман толна». Ваш кутырымаш поро шӱлыш дене вияҥаш тӱҥалеш гын, раш каласат да ӱстелышке кондымо тичмаш кинде-аракам шындат. Ӱдырын аваже да ачаже темлымаш дене келшат гын, ӱдырын вашмутшым рашемдат. Варажым сортам чӱктен, самырык-влакын пиалышт верч Юмым пелештат. Киндым авызлат да ӱдырлан кондымо аракам подылаш темлат. Ӱдыр подылеш гын, качымарийлан марлан каяш келшымыжым ончыкта, да качын пурла вачышке тӱрлеман солыкым пышта. Солык лийшаш корным ончыкта. Умбакыже сӱанлык тӱрлӧ йодышым рашемдат да икте-весыштым сайрак пален налаш тыршат. Тиде кастене ӱдыр вел гыч лишыл родыштым да йолташыштым ӱдыр йӱктымашыш кӱштат. Толшо-влакым качын кондымо кинде-арака дене сийлат, а нунышт самырык-влаклан поро сугыньым каласат.

Тӱрло йӱлаште кажне кундемын шке ойыртемже уло гынат, эн тӱҥжӧ, еш йӱла икте-весым пагалаш туныкта, родо-тукым кылым вияҥдаш полша. Тевыс, ӱдыр йӱктымӧ годым лишыл родым ӱжмаш - тиде сай увер дене палдарымаш да куанле пагыт годым пырля лиймаш. Самырык-влакын илышыште кугу вашталтышлан ямдылалтме годым чыла шотым сайын шукташ манын, ваш кутырен келшыман. Тидын гоч адакат родо-влакын кылышт, ваш полшымашышт вияҥын толеш. Тыгерак ик толшкалтышлан еш пиал лишемеш.

Автор: Ираида Степанова,
"Саскавий" марий ӱдырамаш ушемым вуйлатыше.

PS: "Еш йӱла" рубрикым "Марий сандалык - Марийский мир" журналыште почмо. Тудын дене "Арслан" этнокультур интернет-журналыштат палдараш тӱҥалына. Шергакан таҥна-влак, теат еш йӱла нерген каласкален кертыда. Вучена тендан материалдам. Ушныза! Электрон почто: mari-arslan@mail.ru. Телефон: 8-917-703-66-24.