Пӱйын тазалыкше да моторлыкшо нерген Зинаида Александрова - пӱй техник, «Саскавий» марий ӱдырамаш ушем вуйверын еҥже - каласкала.

Калыкыште ойлат: «Шер гай пӱйжӧ дене шыргыжалеш». Чын, пӱй – тиде моторлык да, эн тӱҥжӧ, тазалык. Тудо уке гын, пӱтынь кап кӧргӧ «ойгыра», орлана. Эн ончычак, пӱй деч посна шӱргывылыш весемеш – шоҥгемеш. Пагарланат эҥгек кугу лиеш. Мутлан, кочкышым 12 гана пурлман, а пӱет уке гын, тугак нелын колтет? Тыгай кочкыш вара пагарыш логалеш… А пагар черланымеке, моло органат йӧсланаш тӱҥалеш.

Пӱйым чот эскерыман, жапыштыже эмлыман, молан манаш гын, тудын корштымыжым чыташ моткоч неле. Пӱй мучаште нерв уло, сандене тудо коршташ тӱҥалеш гын, вигак вуйышко пуа. Арам огыл эше ик ой калыкыште коштеш: «Шомакым тарватыше еҥ дене ит вурседыл, «пӱет корштыжо» манын савырнен ошкыл».

Пӱй таза лийже манын, тудым изинекак эскерыман. Йочан пӱйжӧ лекмеке, ончыч марле дене йыген шогыман, а икшывын кум ийыш шумекыже, шкаланжак щёткым кучыктыман да тушко тамле пӱй пастым йыген пуыман. Тунамак мушкаш туныктыман. Тыгодым «шӧр» пӱйымат эмлыман, «ай, садак лектын возеш» манын, кидым лупшалман огыл. Кызыт ончет: ныл-вич ияш йоча-влак чылт рожын пӱян улыт. Тиде, тӱҥ шотышто, шуко шерым кочмылан. Сандене ача-авалан тӱткӧ лийман.

«Шӧр» пӱйымат жапыштыже от эмле гын, моло пӱйым эмгаташ лиеш, инфекций лекташ ямдылалтше да ӱмыр мучкылан кодшаш пӱйланат логал кертеш. А йочан пӱйжым эскерыме тӱрлӧ йӧн уло. Мутлан, мый шке уныкамлан малаш вочмыж деч ончыч сырым пуэм ыле, вет тушто кальций уло. Тыге тиде кальций пӱйжым йыр авалта да арала. Тидым кум ий гыч куд ий марте ышташ лиеш. Вара тудым эре да сайын эрыктыман, пӱй эмлыше деке коштман.

Чылаже йочан 20 «шӧр» пӱйжӧ лийшаш, а кугыеҥын - 28 тыглай да ныл уш-акыл пӱй-влак.
Пытартыш жапыште ятыр икшывын пӱйжӧ ӱмбала шочеш. Тидыже пӱй-влакын вашке кушмышт дене кылдалтын, тыгодым оҥылашлу вияҥын огеш шукто. Тидымат шотыш налман – ортодон врач деке миен толман. Темлымыж почеш пластинкым чийыман (шым ий гыч), «шӧр» пӱй пытымеке, брекетым шындаш лиеш. Пластинке вес пӱйлан верым муаш полша, а брекет пӱй-влакым тӧремда.

Да эше ме кызыт икшывылан пушкыдо але лӱмынак тыгыдемдыме кочкышым пукшаш тыршена. А мӧҥгешла лийшаш – йоча, шке пурын, кешырым, ковыштам, олмам кочшаш. Тыге пӱйшыл пенгыдемеш.

Мутат уке, пӱйым эре эскерен шогыман – ийлан кок гана врач деке коштман, шӧр-торыкым, колым кочман. Организмлан кальций, фтор кӱлыт. Вӱдат келшен толшаш. Кӱртнян вӱд, мутлан, пӱйым пытара. Йӱдвелыште фтор ок сите гын, мемнан кундемыште йод шагал, сандланак чыла тиде витаминым тӱрлӧ кочкышышто кычалман. Пӱй пастат кальциян да фторан лийшаш. Гигиенический пасте дене эрдене мушман, кастене -профилактический дене. Пӱйым пасте дене кум минут йыгыман – тунам веле кальций, фтор шке пашаштым ворандарен колтат. Щёткымат шкалан келшышым ойырыман.

Ийгот эртыме семын, пӱйшыл коршташ тӱҥал кертеш – тудым лыпландараш тӱрлӧ шудо вӱд полша, мутлан, шыгыле шудо, висвис, соҥгыра почкалтыш (шалфей), тумо шӱм. Бальзамат келшен толеш. А жвачке пӱйлан нимогай полышым огеш пу. Кочмо деч вара пӱй коклашке пурышо кочкышым эрыкташ, йыгыжгырак пушым пытараш манын пураш лиеш, но 10 минут деч шуко огыл.

Пӱй коршташ тӱҥалме годым кид йымалне нимогай эм уке гын, чеснок дене пайдаланаш лиеш. Тыгак волокардиным, анальгиным, карвалолым пыштат. Но чылажат корштымым жаплан гына лыпландара, тыгай пӱйым садак эмлыман.

Таче ятыр еҥ шындыме пӱян улыт – тудымат эскерыман, путырак тӱткышым протезлан ойырыман. Коронкым вич-куд ий гыч уэмдыман.
Кызыт чот шарлен пародонтоз чер – сай пӱяк лӱҥга да лектын возеш. Тиде шукыж годым тӱрлӧ эмым йӱмӧ годым лиеш, но тӱҥ амалжым нигӧат огеш пале. Тыгай чер дене пародонтолог деке кайыман. 36 ий пӱйым эмлыме жапыштем ик тыгай случай дене ваштӱкнаш логалын: палыме пӧръеҥ пародонтоз чержым мӱкш пӱшкылмӧ дене эмлен. Но чылалан тидым ышташ ок лий!

Шарнем, йоча годым ача-авамын пӱышт коршта ыле, а эмлаш ны жапышт, ны тора корныш каяш чылаж годым йӧнышт лийын огыл. Тидланак кӧра, очыни, мый пӱй эмлыше лийынам. «Эх, кузе гына йӧратымем-влаклан полшаш, ынышт орлане, манын», - тыге ик гана веле огыл шоненам. Таче иктым ойлем: пӱйым эскераш, эмлыше деке миен толаш жапым, йӧным, шийвундым муашак тыршыза. Арам огыл тыгай ой уло: «Тазалык окса деч шергырак».

Лудса "Марий сандалык - Марийским мир" журналым:
http://mari-arslan.ru/mari/node/384.

• Тазалык, пиалан илыш,
  эреак мотор лийме шотышто ой-каҥаш